Butterfly effect ႏွင့္ အေၾကာင္းအက်ိဳး

Butterfly effect ဆိုတာ ၾကားဖူးၾကမွာပါ။ သီအိုရီတစ္ခုေပါ့။ ကမာၻ႕တစ္ဖက္ၿခမ္းမွာ လိပ္ၿပာေတာင္ပံခတ္ တဲ့ အၿဖစ္ဟာ အၿခားတစ္ဖက္မွာ ဆိုင္ကလုန္း မုန္တိုင္းႀကီး တစ္ခုတိုက္ႏိုင္သည္ ဟု ဆိုလိုၿခင္းၿဖစ္သည္ ဟု ဖတ္ဖူးပါသည္။ ဤသို႕ဆိုလွ်င္ ေအာက္ပါအေၾကာင္းအရာကို ဖတ္ၾကည့္ပါ။

“ေၿမာက္ကိုရီးယားမွ ဒံုးပ်ံပစ္လြတ္ၿခင္းေၾကာင့္ လိႈင္သာယာ မီးကြက္ေစ်းအနီးမွ ဆိုက္ကားဆရာတစ္ဦး ေၿခေထာက္က်ိဳးသြားၿခင္း”

အထက္ပါေခါင္းစဥ္ကို ၿမန္မာႏိုင္ငံရွိဂ်ာနယ္တစ္ခုတြင္ ေတြ႕လိုက္ရလွ်င္ မိတ္ေဆြ ၿပံဳးေကာင္းၿပံဳးလိမ့္မည္။ ဘာဆိုင္လို႕တုန္းကြာဟု မွတ္ခ်က္ခ်ခ်င္ ခ်လိမ့္မည္။ ရွင္းပါမည္။ ဆႏၵ မေစာပါႏွင့္ဦး။ အၿဖစ္က ဤသို႕ ၿဖစ္ေလသည္။ ေၿမာက္ကိုရီးယားမွ ဒံုးပ်ံလြတ္သည့္ သတင္း ယေန႕ထုတ္ ဂ်ာနယ္တစ္ေစာင္တြင္ ပါလာေလသည္။ ဆိုက္ကားစီးသူတစ္ဦးမွ ထိုဂ်ာနယ္ကို ၀ယ္လာၿပီး ဆိုက္ကားေပၚတြင္ လွန္ေလွာ ဖတ္ရွဳ႕ေနေလသည္။ ထိုသတင္းကို အေရာက္တြင္ ခရီးသည္က ဆိုက္ကားဆရာအား “ဟာ ေၿမာက္ကိုးရီး ယားကေတာ့ ဒံုးပ်ံလြတ္လိုက္ၿပီတဲ့“ ဟုေၿပာရာ ဆိုက္ကားဆရာက ဟုတ္လားဟု ဆိုကာ ဂ်ာနယ္ကို စိတ္၀င္တစား ေစာင္းငဲ့ၾကည့္လိုက္ေလသည္။ ထိုအခ်ိန္တြင္ လမ္းတစ္ဖက္မွ ေကြ႕လာေသာ ကားတစ္စီးကို ဆိုက္ကားဆရာ သတိမထားမိၿဖစ္သြားသည္။ ထို႕ေၾကာင့္ ထိုကားႏွင့္ မလြတ္ပဲ ဆိုက္ကားႏွင့္ ပြတ္ဆြဲမိသြားကာ ဆိုက္ကားမွာ ေၿမာင္းထဲသို႕ထိုးက်ကာ ဆိုက္ကားဆရာ ေၿခတစ္ဖက္က်ိဳးသြားေလသည္။ ထိုေၾကာင့္ ေၿမာက္ကိုရီးယားမွ ဒံုးပ်ံလြတ္ေသာေၾကာင့္ ဆိုက္ကားဆရာ ေၿခက်ိဳးသြားသည္ ဟု ဆိုလွ်င္ လြန္မည္ မထင္ပါ။

မိတ္ေဆြကေတာ့ ကတ္သီးကက္သတ္ဗ်ာဟု ထင္ခ်င္ထင္ပါလိမ့္မည္။ ဤကိစၥႏွစ္ခုသည္ တိုက္ရိုက္ မဆိုင္ေသာ္လည္း ဆိုင္သည္ဟု ေၿပာလို႕ရပါသည္။ အကယ္၍ ေၿမာက္ကိုရီးယားက ဒံုးပ်ံမလြတ္ခဲ့လွ်င္ ခရီးသည္က ဂ်ာနယ္ မ၀ယ္ခဲ့လွ်င္ ခရီးသည္က ဂ်ာနယ္ထဲမွ သတင္းဖတ္ၿပစဥ္ ဆိုက္ကားဆရာက စိတ္၀င္စားမႈ႕ မရွိခဲ့လွ်င္ ထိုကဲ့သို႕ ေၿခက်ိဳးမည္ မဟုတ္ပါ။ အေၾကာင္းေပါင္းမ်ားစြာ (causes) တိုက္ဆိုင္၍ အက်ိဳး (effect) တစ္ခုၿဖစ္လာရၿခင္းၿဖစ္ပါသည္။ ထိုအေၾကာင္းေပါင္းမ်ားစြာထဲမွ တစ္ခုခုသည္ မၿဖစ္ခဲ့လွ်င္ ထိုအက်ိဳးလည္း ၿဖစ္လာမည္ မဟုတ္ဟု ထင္ပါသည္။

ရုရွစာေရးဆရာႀကီး လီယိုေတာ္စထိြဳင္း၏ စစ္ႏွင့္ၿငိမ္းခ်မ္းေရး၀တၳဳထဲတြင္ ေဖာ္ၿပခဲ့သလို အၿဖစ္အပ်က္ႀကီး တစ္ခုသည္ သန္းေပါင္းမ်ားစြာ အၿဖစ္အပ်က္ အေသးေလးမ်ား စုေပါင္းၿပီး ၿဖစ္ေပၚလာသည္ ဟု ဆိုရမည္ ၿဖစ္ေလသည္။အေၾကာင္း (cause) ေၾကာင့္အက်ိဳး (effect) ၿဖစ္သည္ဆိုသည္မွာ လည္းထိုသေဘာမ်ိဳးပင္ ၿဖစ္မည္ဟု ထင္ပါသည္။ ဒီအေၾကာင္း (cause) ေၾကာင့္ ဒီအက်ိဳး (effect) ၿဖစ္သည္ဟု ဆိုရေလာက္ေအာင္ မရိုးရွင္းပဲ သန္းေပါင္းမ်ားစြာေသာ အေၾကာင္းမ်ားေၾကာင့္ အက်ိဳးတစ္ခုၿဖစ္သည္။ ထိုၿဖစ္ေပၚလာေသာ အက်ိဳးသည္လည္း ေနာက္ထပ္အက်ိဳးတစ္ခုၿဖစ္ေစရန္ စုေပါင္းေသာ သန္းေပါင္းမ်ားစြာေသာ အေၾကာင္းတစ္ခုထဲ တြင္ ၿပန္လည္ပါ၀င္သြားမည္ဟု ယူဆပါသည္။

ဥပမာတစ္ခု စဥ္းစားၾကည့္ရေအာင္ဗ်ာ။ ေမာင္ၿဖဴသည္ ကုမၼဏီတစ္ခုတြင္ အလုပ္ရေလသည္။ သူအလုပ္ရသည့္ အေၾကာင္းအရင္းမွာ သူေဌးႏွင့္ သူ႕၏ဖခင္သည္ ယခင္က မေတာ္တဆသိကၽြမ္းဖူးၿခင္း ေၾကာင့္ၿဖစ္သည္။ သူတို႕ဖခင္ႏွင့္ထိုသူေဌးသည္ ရန္ကုန္မွမႏၱေလးသို႕သြားေသာ ကားေပၚတြင္ ခံုခ်င္းကပ္လွ်က္ထိုင္မိေသာေၾကာင့္ သိကၽြမ္းလာခဲ့ၿခင္းၿဖစ္ေလသည္။ ထိုသို႕ဆိုလွ်င္ ေမာင္ၿဖဴ၏အေဖ ထို ခရီးစဥ္ကို မသြားလွ်င္ ေမာင္ၿဖဴထိုအလုပ္ကိုရရန္ မေသခ်ာ။ ထိုခရီးစဥ္ကိုသြားရန္ လက္မွတ္၀ယ္ခဲ့ေသာ ေမာင္ၿဖဴအေဖ၏ တပည့္သည္ လက္မွတ္ကို ေမွာင္ခိုမွ မ၀ယ္ေပးခဲ့လွ်င္ ထိုေန႕က ေမာင္ၿဖဴ၏ အေဖသြားၿဖစ္မည္ မဟုတ္သၿဖင့္ ထိုသူေဌးႏွင့္ ရင္းႏွီးရန္ အခြင့္အေရးရမည္ မဟုတ္။ ေမာင္ၿဖဴလည္း မလုပ္ရမည္ မဟုတ္သၿဖင့္ ေမာင္ၿဖဴ အေဖ၏ တပည့္ေလးကလည္း ေမာင္ၿဖဴအလုပ္ရဖို႕ အေရးႀကီးေလသည္။ ဒါတင္မကေသးပါ။ ဆက္ၿပီးစဥ္းစားလိုပါေသးလွ်င္ ထိုေန႕က ေမွာင္ခိုလက္ မွတ္ေရာင္းသူသည္ မဂၤလာေဆာင္တစ္ခုကို မသြားပဲအလုပ္ဆင္းသၿဖင့္ ထိုလက္မွတ္ကို ၀ယ္ႏိုင္ၿခင္းၿဖစ္သည္။ ထိုသို႕စဥ္းစားလွ်င္ ေမွာင္ခိုလက္မွတ္ေရာင္းသူသည္လည္း အေရးပါေသာေနရာတြင္ ရွိေနၿပန္ပါသည္။ ထိုသို႕ မသြားၿဖစ္ရသည္ အေၾကာင္းအရင္မွာ သူ႕မိန္းမကမသြားလို႕၍ၿဖစ္သည္ ဟုဆိုလွ်င္ ထိုသူ၏မိန္းမသည္လည္း အေရးႀကီးေသာ ေနရာတစ္ခုတြင္ပါလာၿပန္ပါသည္။ ေတာ္ေလာက္ပါၿပီ။ ဆက္စဥ္းစားလွ်င္ၿပီးေတာ့မည္ မဟုတ္ပါ။ ထို႕ေၾကာင့္ မည္သည့္ အၿဖစ္အပ်က္ တစ္ခုအတြက္မဆို ထိုအၿဖစ္ အပ်က္ကို ၿဖစ္ေစႏိုင္ေသာ အေၾကာင္းအရာေလးအားလံုးက အေရးႀကီးသည္ဟု ဆိုႏိုင္ပါသည္။

Butterfly effect ဆိုသည္မွာလည္း ထိုသေဘာမ်ိဳးခပ္ဆင္ဆင္သာ ၿဖစ္သည္ဟု ယူဆပါသည္။

ဗိုလ္ခ်ဳပ္အပါအ၀င္ အာဇာနည္မ်ားလုပ္ႀကံခံရပံုကို အနည္းငယ္စဥ္းစားၾကည့္ပါ။ တၿခားကိစၥမ်ားကို မစဥ္းစားပဲ ရိုးရိုးေလး စဥ္းစားၾကည့္ၾကပါစို႕။ အကယ္၍ လူတစ္ေယာက္ (လုပ္ႀကံေသနတ္ပစ္သူ) ၏လက္ညိႈးေလးတစ္ေခ်ာင္း ေကြးလိုက္ၿခင္းေၾကာင့္ လူေပါင္း သန္းေပါင္းမ်ားစြာ အတိဒုကၡေရာက္ရသည္ ဟုဆိုလွ်င္ေကာ။ ရာႏုန္းၿပည့္ မွန္သည္ဟု မဆိုႏိုင္ေသာ္လည္း မွားသည္ဟု ေတာ့မၿငင္းႏိုင္ဟု ထင္ပါသည္။


ၿပီးေတာ့ ၿမန္မာႏိုင္ငံက ၿပည္တြင္းစစ္အေၾကာင္း။ ၿပည္တြင္းစစ္ကို ပညာရွင္မ်ားက မည္သူ႕ေၾကာင့္ မည္၀ါေၾကာင့္ မည္သူက အဓိက တရားခံ မည့္သည့္အေၾကာင္းေၾကာင့္ စသည္ၿဖင့္ ရွဳ႕ေထာင့္မ်ိဳးစံုမွ ေထာက္ၿပေဆြးေႏြးၾကပါသည္။ သူတို႕လည္း သူတို႕အယူအဆအရ မွန္ၾကပါလိမ့္မည္။ ကၽြန္ေတာ့္ အယူအဆအရေတာ့ ၿမန္မာႏိုင္ငံသားအားလံုးႏွင့္ ၿမန္မာႏိုင္ငံ ႏွင့္ ပတ္သက္ေနေသာသူ အားလံုး၏ လုပ္ေဆာင္ခ်က္အားလံုးသည္ (ေသးသည္ၿဖစ္ေစ ႀကီးသည္ ၿဖစ္ေစ ႏိုင္ငံေရးႏွင့္ ဆိုင္သည္ ၿဖစ္ေစ မဆိုင္သည္ ၿဖစ္ေစ) သန္းေပါင္းမ်ားစြာေသာ ၿပည္တြင္းစစ္ ၿဖစ္ရန္ အေၾကာင္းမ်ား(causes) ထဲတြင္ ပါ၀င္မည္ ဟုယူဆပါသည္။ အေၾကာင္းအရာတစ္ခုႏွင့္ တစ္ခုေတာ့ ပါ၀င္မႈ႕ ပမာဏၿခင္းေတာ့ တူႏိုင္မည္ မဟုတ္ပါေခ်။ တစ္ခ်ိဳ႕အေၾကာင္းအရာမ်ားကအဓိကေၾကာင္းမ်ားၿဖစ္ၿပီး အခ်ိဳ႕ေသာ ေၾကာင္းအရာမ်ားသည္ သာမည အေၾကာင္းအရာမ်ား ၿဖစ္ပါလိမ့္မည္။ သို႕ေသာ္ အေၾကာင္းအရာတိုင္းသည္ သူ႕ေနရာႏွင့္သူေတာ့ အေရးပါမည္သာၿဖစ္ပါသည္။

နိဂံုးခ်ဳပ္ဆိုေသာ္ သဘာ၀ႀကီးက ကၽြန္ေတာ္တို႕၏ လုပ္ေဆာင္ခ်က္အားလံုးကို မွတ္တမ္းတင္ထားပါသည္။ ေကာင္းသည္ၿဖစ္ေစဆိုးသည္ၿဖစ္ေစ ထိုအေၾကာင္း (cause) တစ္ခုသည္ သက္ေရာက္မႈ႕ (effect) တစ္ခု ခုေတာ့ မလြဲမေသြရွိပါသည္။ သင္ေကာင္းတာလုပ္ေသာ္လည္း ဆိုးေသာသက္ေရာက္မႈ႕လည္း ရွိႏိုင္သလို သင္မဟုတ္တာလုပ္ေသာလည္း ေကာင္းေသာသက္ေရာက္မႈ႕လည္း ၿဖစ္ႏိုင္ေနေသးသည္။ အဘယ္ေၾကာင့္ ဆိုေသာ သက္ေရာက္မႈ႕ (effect) တိုင္းသည္ သင္၏လုပ္ေဆာင္ခ်က္ တစ္ခုထဲေၾကာင့္ မဟုတ္ပဲ သန္းေပါင္မ်ားစြားေသာ္ အေၾကာင္းမ်ား (causes) ေၾကာင့္ ၿဖစ္ေပၚလာရၿခင္း ၿဖစ္ေလသည္။ထို႕ေၾကာင့္ ကၽြန္ေတာ္တို႕၏ပတ္၀န္းက်င္ရွိအေၾကာင္းအရာမ်ားအားလံုးသည္လည္း ကၽြန္ေတာ္တို႕ႏွင့္ တိုက္ရိုက္ၿဖစ္ေစသြယ္၀ုိက္၍ ၿဖစ္ေစသက္ဆိုင္ေနပါသည္။ မည္သည့္အရာကိုမွ လွ်စ္လွ်ဴရွဳ႕လို႕ မရပါေခ်။မည္သို႕ပင္ၿဖစ္ေစကာမူ ေကာင္းသည့္ အေၾကာင္းမ်ားလုပ္လွ်င္ ေကာင္းေသာ အက်ိဳးမ်ားၿဖစ္ေပၚလာဖို႕ မ်ားၿပီး မေကာင္းသည့္ အေၾကာင္းမ်ားလုပ္လွ်င္ မေကာင္းေသာ အက်ိဳးမ်ား ၿဖစ္ေပၚလာဖို႕မ်ားမည္ ဆိုသည္မွာ ေၿမႀကီးလက္ခက္ မလြဲပါေခ်။

“သင္ၿပဳလုပ္ေသာ အေၾကာင္းကိစၥတစ္ခု (ေသးသည္ၿဖစ္ေစ ႀကီးသည္ၿဖစ္ေစ) အတြက္ အက်ိဳးသက္ ေရာက္မႈ႕တစ္ခုခု မလြဲမေသရွိေနမည္ ၿဖစ္ပါသည္”

မွတ္ခ်က္။ အခ်ိဳ႕ေသာ အေၾကာင္းအရာမ်ားမွာ ဆရာမင္းသိခၤ၏ စာတစ္ပုဒ္ထဲမွာ ကိုးကားပါသည္။

မိုးတိမ္ညိဳ
May,2009