အက်ဥ္းသား ၏အက်ပ္အတည္း (prisoner’s dilemma)

တစ္ခ်ိဳ႕အေၿခအေနေတြကို ေပၚယံၾကည့္ၿပီး မဆံုးၿဖတ္ပါႏွင့္။ တစ္ခ်ိဳ႕အေၿခအေန ေတြမွာ လူေတြရဲ႕တံုၿပန္မႈ႕ေတြ အၿပဳအမူေတြဟာ သာမာန္အေၿခအေနနဲ႕မတူတာကို ေတြ႕ရပါတယ္။ သူတို႕ ေတြကိုၾကည့္ၿပီးေတာ့ ငါဆိုရင္ေတာ့ ဒီလိုမၿဖစ္ပါဘူး လို႕ဆံုးၿဖတ္ခ်က္မေစာလိုက္ပါႏွင့္။ သင္လည္း အဲဒီ ေနရာေရာက္ရင္ ဘယ္လိုတံု႕ၿပန္မလဲဆိုတာ အရင္စဥ္းစားၾကည့္ပါ။ ဥပမာ ေရွ႕တန္းမွာ ေရာက္ေနတဲ့စစ္သား တစ္ေယာက္လူရက္ရက္စက္စက္သတ္ရဲတယ္။ ဓါးနဲ႕ လဲ ထိုး သတ္ရဲတယ္ ေသနတ္ဒင္နဲ႕လည္းရိုက္သတ္ရဲတယ္။ တန္းစီၿပီးလည္းပစ္သတ္ရဲတယ္။ ငါသာ ဆို ရင္ ေတာ့လုပ္ရဲမွာ မဟုတ္ဘူး(လုပ္မွာ မဟုတ္ပါဘူး) လို႕မထင္နဲ႕။ ေအာက္မွာ ၿပထားအေၿခ အေန ေတြ ကို စဥ္းစားၾကည့္ပါ။

(၁) မိသားစုနဲ႕လေပါင္းမ်ားစြာခြဲၿပီး အငတ္ငတ္ အၿပတ္ၿပတ္ေနေနရတယ္
(၂) လေပါင္းမ်ားစြာအေၾကာက္တရားနဲ႕ေနေနရတယ္
(၃) တစ္ဘက္ရန္သူေၾကာင့္ ဒါေတြၿဖစ္တယ္လို ရိုက္သြင္းခံထားရတယ္
(၄) ရန္သူေတြကို ေခ်မႈန္းႏိုင္မွ ေအးေအးေဆးေဆး ၿပန္ေနႏို္္င္မယ္လို႕ ယံုၾကည္ေနတယ္
(၅) ေသၿခင္းတရားနဲ႕ ေနစဥ္ထိေတြ႕ေနရတယ္
အဲဒီအေၿခအေနမွာရွိတဲ႕ လူတစ္ေယာက္ရဲ႕စိတ္က သာမာန္အခ်ိန္မွာ ရွိတဲ့စိတ္ အေၿခအေနနဲ႕ မတူ ႏိုင္ပါဘူး။ အဲဒီလိုအေၿခအေနမွွာဆိုရင္သင္လည္း သတ္ရဲမယ္ ကၽြန္ေတာ္ဆိုလည္းသတ္ရဲမွာပဲ။ စဥ္း စား ၾကည့္ပါ။ ႏိုင္ငံတစ္ႏိုင္ငံမွာ စစ္ၿဖစ္ၾကၿပီဆိုရင္ ပံုမွန္ အေၿခအေနမွာ ရိုးသားေအးေဆး တဲ့ လယ္သ မားႀကီးေတြ၊ အလုပ္သမားႀကီး ေတြ၊ ဘာသာေရးကိုင္းရွိဳင္း တဲ့အိမ္ေထာင္ဦးစီးေတြ ေတာင္မွ ေသြး ဆာ ေနတဲ့ လူသတ္သမားေတြ ၿဖစ္လာ ႏိုင္ပါတယ္။
အဲဒါ prisoner's dilemma နဲ႔သြားတူတယ္။ အဲဒီမွာ ဘာကို ဆိုလိုထားသလဲဆိုေတာ့ ရာဇ ၀တ္မႈ႕ တစ္ခုက်ဳး လြန္ထားတဲ့ အက်ဥ္းသား ႏွစ္ေယာက္ ကိုစစ္ေဆးတယ္။ သူတို႕ကို တစ္ခန္းစီခြဲၿပီး စစ္တယ္။ ဘယ္သူက အမွန္ကိုေၿပာၿပီး ဘယ္သူကကိုယ့္ရဲ႕လုပ္ေဖာ္ကိုင္ဘက္ ကိုသစၥာေဖာက္မလဲ။ အမွန္ကို ေဖာ္တဲ့သူကို လြတ္ၿငိမ္းခြင့္ေပးၿပီး က်န္တဲ့သူကိုေထာင္ခ်မယ္။ ႏွစ္ေယာက္လံုး မေဖာ္ရင္ လည္း ေထာင္က်မယ္။ ေအာက္က ဇယားအတိုင္းၿဖစ္မယ္ဆိုပါစို႕။ အက်ဥ္းသား (က) နဲ႕ အက်ဥ္းသား (ခ) တို႕ရွိပါတယ္။ သူတို႕ကိုစစ္တဲ့ အခ်ိန္မွာ ႏွစ္ေယာက္လံုးက အမွန္ကို ၀န္ခံလုိက္ရင္ ပံုမွာ ၿပထားတဲ့ အတိုင္း တစ္ေယာက္ကို ေထာင္ဒဏ္ (၁) ႏွစ္ဆီပဲက်ပါမယ္။ (က) ကထုတ္ေဖာ္ၿပီး (ခ) ကႏႈတ္ပိတ္ေနရင္ ထုတ္ေဖာ္တဲ့(က) လြတ္ၿပီး (ခ) က (၅)ႏွစ္က်ပါမယ္။ အဲလိုပဲ (ခ) ကထုတ္ေဖာ္ၿပီး (က) ကႏႈတ္ပိတ္ေနရင္ ထုတ္ေဖာ္တဲ့(ခ) လြတ္ၿပီး (က) က (၅)ႏွစ္ က် ပါမယ္။ႏွစ္ေယာက္လံုးကႏႈတ္ပိတ္ေနရင္ တစ္ေယာက္ကို (၁)ႏွစ္ဆီက်မယ္။ ဘယ္နည္းက အေကာင္း ဆံုးၿဖစ္မယ္ထင္ပါသလဲ။ ကိုယ့္ရဲ႕လုပ္ေဖာ္ကိုင္ဘက္ အေပၚသစၥာရွိတာ အေကာင္းဆံုးလို႕ ထင္ရေပ မယ့္ ကို္ယ္ကတစ္ဘက္လူရဲ အေၿခအေနကို မသိတဲ့ အတြက္ အေၿခအေနအရ သစၥာေဖာက္တာ ဟာ ကိုယ့္ အတြက္ အသက္သာဆံုးလိုၿဖစ္ေနပါတယ္။ အက်ဥ္းသားတစ္ေယာက္ ၿခင္းစီ အေနနဲ႕ သစၥာ ေဖာက္လိုက္ရင္ ေထာင္ဒဏ္ (၁) ႏွစ္ ဒါမွ မဟုတ္ လြတ္ႏိုင္ပါတယ္။ ေရငံုႏႈတ္ပိတ္ေနလိုက္ရင္ ေတာ့ ေထာင္ဒဏ္ (၁) ႏွစ္ ဒါမွ မဟုတ္ (၅) ႏွစ္က်ႏိုင္ပါတယ္။ ကဲစဥ္းစားၾကည့္ပါ။ သင္ဆိုရင္ေရာ ဘယ္ လမ္း ကိုေရြးမလဲ။
အခုေခတ္မွာ အေၿခအေန အေတာ္မ်ားမ်ား ဟာအဲဒီ prisoner’s dilemma လိုၿဖစ္ေနပါတယ္။ ကိုယ့္ အတြက္ကိုယ္ ၾကည့္မွ သာအဆင္ေၿပႏိုင္တယ္ဆိုတဲ့ အေၿခေနပါ။
အဲဒီလိုပဲ တကယ္လို႕ လူတစ္ေယာက္ဟာ မေကာင္းမႈ႕ဒုစရိုက္ တစ္ခုကိုလုပ္ၿပီး ေငြရွာေနတယ္ဆိုပါဆို႕။ အဲဒီကိစၥ ကုိအေပၚယံအားၿဖင့္ၾကည့္ရင္ေတာ့ အဲဒီလူကို အၿပစ္ၿမင္ ၾကမွာပါ။ ဒါေပမယ့္ေသေသခ်ာခ်ာစဥ္းစားၾကည့္ပါ။ သူ႕အိမ္က ကေလးကထမင္းဆာ လို႕ငိုေနမယ္၊ ေက်ာင္းတတ္ေနတဲ့ ကေလးကလည္း စာအုပ္ဖိုးေတာင္းေနမယ္ ဆိုရင္ သူဘယ္လို လုပ္မလဲ။ အဲဒီ လူ အေနနဲ႕ တၿခားေနရာ က၀င္ေငြလည္း မရွိ၊ သမာအာဇီ၀နဲ႕ ရွာလို႕ရတဲ့ မစို႕မပို႕ ၀င္ေငြ ေလးတစ္ခုတည္းမွာပဲ မွီခိုေန ရတယ္ ဆိုရင္ သူဘယ္လိုလုပ္မလဲ။ သူ႔ေနရာမွာ သင္ဆိုရင္ေရာ ဘယ္လို လုပ္မလဲ။ အစာငတ္ေန တဲ့ ကုိယ့္ရင္ေသြးကို ပစ္ထားရေလာက္ေအာင္ ႏွလံုးသားမာေက်ာ ဖို႕ေတာ့ လူအမ်ားစု အတြက္သိပ္ မလြယ္ပါဘူး။ အဲဒီေတာ့ သူဘာလုပ္မလဲ။ အရွက္၊ သိကၡာ၊ တရားမွ်တမႈ ကိုေဘးခ်ိတ္ၿပီး ရတဲ့ေနရာကေငြရွာရေတာ့ တာပါပဲ။ မိမိပတ္၀န္းက်င္မွာလည္း ဒီလိုနည္းနဲ႕ ေငြရွာၿပီး အဆင္ေၿပတဲ့သူေတြ ရွိေနေတာ့ အဲဒီအေၿခအေနကေနရုန္းထြက္ဖို႕ မလြယ္ပါဘူး။ ေအာက္ပါဇယားကိုႀကည့္ပါ။ သင္ဆိုရင္ေကာဘယ္လမ္းကိုေရြးမလဲ။
အဲလိုနဲ႕ ႏွစ္ေတြၾကာသြားတဲ့ အခ်ိန္မွာ အဲဒီလူ တစ္ေယာက္ ရဲ႕ စိတ္ဓါတ္က ဘယ္ေလာက္ပ်က္စီး သြားမလဲဆိုတာ မွန္းၾကည့္ပါ။ အဲဒီလူ ရဲ႕ အုပ္ ထိန္းမႈေအာက္ မွာ ႀကီးၿပင္းလာတဲ့ ကေလးေတြ အရြယ္ေရာက္ လာတဲ့ အခ်ိန္ဆိုရင္ေရာ ဘယ္ လိုၿဖစ္မယ္ဆိုတာ မေတြး၀ံ့စရာပါပဲ။
ေသခ်ာတာ တစ္ခုက လူတစ္ေယာက္ကို သမာအာဇီ၀နဲ႕ သာလံုလံုေလာက္ေလာက္ ရေအာင္ဖန္တီးေပး ၾကည့္။ လူတစ္ရာမွာ ကိုးဆယ့္ကိုး ေယာက္ကမေကာင္းမႈ႕ လုပ္ဖို႕ လက္တြန္႕လိမ့္မယ္။ အာမခံရဲပါတယ္။ တစ္ခ်ိဳ႕က ေစာဒကတက္ႏိုင္ ပါတယ္။ အဲလို စား၀တ္ေနေရးမေၿပလည္တာ သူညံ့လို႕ေပါ့။ အစကတည္းက ႀကိဳးစားၿပီး ေတာ္ ေအာင္လုပ္ေပါ့။ ဥပမာ ဆရာ၀န္၊အင္ဂ်င္နီယာၿဖစ္ေအာင္လုပ္။ စီးပြားေရး လုပ္ႏိုင္ေအာင္လုပ္ေပါ့တဲ့။ ဒါေပမယ့္ ဒါက ၿပသနာရဲ႕ အေၿဖမဟုတ္ပါဘူး။ ဘာလို႕လဲဆိုေတာ့ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတစ္ခုက ဘီဂိတ္ေတြ၊ အိုင္းစတိုင္း ေတြနဲ႕ၾကည့္ ပဲတည္ေထာင္ထားတာ မဟုတ္လို႕ပါပဲ။ ဆိုလိုခ်င္တာက လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတစ္ခုက လူေတာ္ေတြနဲ႕ ၾကည့္ ဖြဲ႕စည္းထားတာ မဟုတ္ပါဘူး။ သာမာန္လူ ေတြ အတြက္လည္း သူတို႕နဲ႕ ထိုက္တန္နဲ႕ေနရာရွိဖို႕လိုပါလိမ့္မယ္။
အဲဒီလိုၿဖစ္ဖို႕အတြက္ စနစ္တစ္ခုလံုး ကဖန္တီးမွ ရမွာပါ။ လူတစ္ေယာက္ၿခင္းကပဲ ၿပဳၿပင္ ေနရင္ သိပ္အရာမေရာက္ပါဘူး။(လူေတြေကာင္းဖို႕ မလိုဘူးဟု ဆိုလိုၿခင္းမဟုတ္ပါ စနစ္တစ္ခု လံုးၿပင္မွာသာရမည္ဟု ဆိုလိုၿခင္းၿဖစ္ပါသည္။ )

အဂၤလိပ္စကားပံုတစ္ခုရွိပါတယ္။
“Try to see the structure than events. “
“လတ္တေလာ အၿဖစ္အပ်က္ကေလးေတြထက္ စနစ္တစ္ခုလံုးကို ၿခံဳၿပီးႀကည့္ႏိုင္ ေအာင္ႀကိဳးစားပါ“ လို႕ဘာသာၿပန္ရ ရင္အဆင္ေၿပမလားပဲ။

လူတိုင္းလူတိုင္း Prisoner’s dilemma ကရုန္းထြက္ႏိုင္ၾကပါေစ။

ကိုးကား။ http://en.wikipedia.org/wiki/Prisoner%27s_dilemma

မွက္ခ်က္။ ဥာဏ္မွီလက္လွမ္းမွီသေလာက္တင္ၿပၿခင္းၿဖစ္ပါသည္။ ေ၀ဖန္အႀကံေပးမႈ႕ကို ႀကိဳဆိုပါ၏။

မိုးတိမ္ညိဳ
ဒီဇင္ဘာ၊၂၀၀၈။
http://www.walkinginthedesert.blogspot.com/